Kelime kökenlerinden de anlaşılacağı gibi, salgın hastalık eğer belirli bir bölge ile sınırlı ise buna epidemi , ancak tüm insanları kapsayacak şekilde yayılmışsa buna pandemi denir.
İnsanlarda bir viral salgının pandemi olarak tanımlanması için kabaca 3 kriter sağlanmalı:
- yeni bir virüs olmalı,
- insandan insana kolay ve sürekli bir şekilde bulaşmalı,
- çok sayıda ülkeyi etkilemeli.
Epidemi kelimesini ilk kez kullanan İlyada ve Odysseia destanlarının yazarı Homeros’tur. Ancak tıbbi kullanımının ilk örneğine Hipokrat metinlerinde rastlamaktayız.
O dönemde epidemi; kusma, ishal, öksürük gibi bazı klinik semptomların tamamına verilen bir ad olarak karşımıza çıkmakta. Ortaçağ’daki veba salgınlarında ise daha belirli bir hastalığı tanımlamak için kullanılmış.
Platon ise epidemi kelimesini bir yolculuktan sonra eve dönmek anlamında kullanıyordu.
Atinalı politikacılar Dimosthenis ( Ölüm MÖ 322 ) ve Aeschines ( Ölüm MÖ 314 ) ise bu kelimeyi ‘orada yaşamak niyetiyle bir şehre gelen yabancı’ anlamında kullandılar.
Ünlü tragedya yazarı Sofokles ise ( Ölüm MÖ 406 ) epidemi kelimesini ‘ ülkede yayılan bir şey mesela söylenti, şöhret ’ anlamında kullandı.
Pandemik hastalıklara karşı nasıl önlemler alınır?
Pandemik bir hastalığa karşı ülkelerin alacağı önlemler önemli derecede bir planlama ve koordinasyon gerektirmektedir. Genel bir şekilde özetlemek gerekirse, bir ülke pandemik bir hastalığı kontrol altına alabilmek için uygulayabileceği en etkili çalışma, üç aşamadan oluşan bir plan doğrultusundadır. Bu aşamalar:
- Sınırlama (containment): Bu aşamadaki temel amaç, hastalığın mümkün olduğunca ülke sınırları içerisine yayılmasını önlemektir. Yurtdışı ziyaretçi alımını kısıtlamak ya da hastaları karantina altına almak bu aşamada yapılan uygulamalardır.
- Geciktirme (delay): Bu aşamada, hastalık ülke içine yayılmaya başlamıştır. Hastalığın yayılımını kontrol altına alabilmek için okulların tatil edilmesi, kalabalık ortamlardaki etkinliklerin iptal edilmesi gibi önlemler alınır.
- Hafifletme (mitigation): Söz konusu hastalık artık yerel bir pandemik hastalık halini almıştır. Bu aşamada yapılabilecek en etkili uygulamalar durumu ağır olan hastaların tedavilerine odaklanmak ve toplumsal zararı mümkün olduğunca azaltmaktır.
Epideminin kullanılan anlamlarına bakıldığında sınırlı bir alan için kullanıldığı görülmektedir. O dönemde iletişim ve ulaşım ağlarının günümüzdeki kadar yaygın ve hızlı olmayışı bu anlamda kullanılmasını pekiştirmiş olabilir.
İnsanlar yaya olarak veya atla seyahat ettiklerinde salgının yayılma hızı da yavaştı. Ortaçağ’da Kara Ölüm adlı büyük veba salgını Avrupa’ya gemilerle gelmişti ancak Avrupa’ya varmadan yıllar önce başka yerlerde vakalar görülmeye başlanmıştı. Dikkat edin. ‘ Yıllar önce ’
Buharlı gemi ve trenlerle beraber salgınların yayılma hızı da arttı.
Ve şimdi.
Ulaşımın bu kadar hızlı ve yaygın olduğu bu dünyada Asya’nın derinliklerinde bulunan bir salgın hastalık 24 saat geçmeden Amerika’da salgına sebep olabilir.
Tanımlar
Hastalık prevalansı, insidansı ve bilinen veya bilinmeyen hastalık yollarına dayanarak, bir epidemiyoloğun bir hastalık olayını tanımlayabilmesi için birkaç seçenek vardır:
- Sporadik: Seyrek veya düzensiz olarak ortaya çıkan bir hastalığı ifade eder. Salmonella veya E. coli gibi gıda kaynaklı patojenler sıklıkla sporadik hastalık salgınlarına neden olabilir.
- Küme: Gerçek sayı veya neden belirsiz olsa da, daha fazla sayıda ortaya çıkan bir hastalığı ifade eder. Örnek olarak, bir kimyasal veya nükleer santral felaketinden sonra sıklıkla bildirilen kanser vakaları kümesi verilebilir.
- Endemik: Bir coğrafi popülasyonda bir hastalığın sürekli varlığı ve / veya olağan prevalansı anlamına gelir.
- Hiperendemik: Diğer popülasyonlarda görülenin çok üstünde kalıcı, yüksek seviyelerde hastalık anlamına gelir. Örneğin, Afrika'nın bazı bölgelerinde 5 yetişkinin birinde görülen HIV bir hiperendemikken, ABD’de yaklaşık 300 kişide bir görülen HIV bir endemiktir.
- Epidemi: Hastalık vakası sayısında normalde beklenenin üzerinde ani bir artışı ifade eder.
- Salgın: Epidemi ile aynı tanımı taşır, ancak genellikle daha sınırlı bir coğrafi olayı tanımlamak için kullanılır.
- Pandemi: Genellikle çok sayıda insanı etkileyen, kıtaya veya tüm dünyaya yayılmış bir epidemiyi ifade eder.
kaynak:drozdogan.com