Türk yatırımcılar Romanya pazarına 1980’li yıllarda Çavuşesku döneminde ilgi duymaya başlamıştı. Ancak sıkı komünist rejim dolayısıyla Romanya devletiyle çalışan Türk yatırımcıların sayısı bir elin parmakları kadardı. 1990’da Romanya’da bir dönem kapandı. Romanya Devlet Başkanı Çavuşesku halk olaylarının ayaklanma safhasına girdiği saatlerde helikopterle ülkeden kaçmaya çalışırken yakalandı ve vurularak öldürüldü. 1990’lı yılların başı aslında sadece Romanya için değil, Sovyetler Birliği’ne bağlı (Varşova Paktı) ülkelerinin de birer birer birlikten ayrılıp, bağımsız devlet olma çabasına tanıklık etti. Sovyet ordusu bu bağımsızlık hareketlerini bastırmak için iki ülkede ağır hasarlar bırakan bir işgal girişiminde bulundu. Bu ülkelerden biri Çekoslovakya; bugünkü adıyla (Çek Cumhuriyeti) idi. Başkent Parag’a giren Sovyet tankları meydanlardaki halka ölüm saçtı. Ancak on binlerce insanın öldüğü bu saldırı püskürtüldü. Sovyet tankları ağır kayıplar vererek Çekoslovakya topraklarından çıktı.
SİVİLLERİ ACIMASIZCA KATLETTİLER
Diğer ülke ise Azerbaycan’dı. Çek Cumhuriyeti ile hemen hemen aynı tarihlerde Sovyet tankları Azerbaycan’ın başkenti Bakü’ye girdi. Azatlık meydanında toplanan ve bağımsızlık sloganları atan sivil halka ölüm kustu. Ancak burada da tutunamadı. Bakü’yü terk etti. Ondan sonra gerisi çorap söküğü gibi geldi. Varşova Paktı’na bağlı ve Sovyetler Birliği içinde özerk olan devletler peş peşe bağımsızlığını ilan etti. Romanya’da ise farklı bir durum sergilenmiş, pakta üye Çavuşesku halkın güvenini kaybedince, Romanya halkı kararını vermişti. 1990’lı yılların başında Romanya’da gıdadan tekstile, sanayi ürünlerinden inşaat sektörüne kadar her alanda cazip iş imkanları doğdu. Türk yatırımcılarda önce küçük ticaret işleriyle Romanya’da yatırıma başladı. Aradan tam 30 yıl geçti. Bugün Romanya’da Türk yatırımcılar, yabancı yatırımcılar arasında ilk iki sırada yer alıyor. Bu ülkede bulunan 1.000 Türk firması marka mücadelesinde öne çıkmak için atılımlar yapıyor. Romanya’daki Türk yatırımcılar arasında Arçelik (Artic), Kastamonu Entegre (Prolem) ilk sıralarda yer alırken, gübre, makine, otomobil yedek parçası, AWM, inşaat, lojistik, sağlık gibi yaklaşık 50 farklı sektörde marka olma yarışında. Uzun yıllar Romanya ekonomisini ve Türk yatırımcıların faaliyetlerini gözlemleyen bir gazeteci olarak, Pandemi sonrası ilk yurt dışı seyahatimi Romanya’nın Başkenti Bükreş’e yaptım. Son 5 yılda Romanya öyle değişmiş ki, şaşırmamak elde değil. Özelikle Bükreş’te turizm yatırımları olan Türk firmalarının sahip oldukları otelleri elden çıkarıp Romanya’yı terk ettiklerini gözlemledim. Türk yatırımcıların turizm sektöründen çıkarken, gayrimenkul ve tarım sektörüne yöneldikleri görülüyor. Romanya seyahatimin ana sebebi “Başkent Bükreş’te 17 yıldır günlük olarak yayınlanan Balkan Gazetesi’nin 17. yılı ve Marka konferansıydı. Bu seyahat sırasında çok değerli Türk yatırımcılarla tanışma, konuşma imkanım oldu.
Tabi yıllarca birikmiş dostluklar da eklenince zaman nasıl geçti anlamak mümkün olmadı. 1998 yılında Romanya’ya Türk malı otobüs satmak için gelen Hüseyin Akyol o günden bugünü Romanya’da yerel yönetimlere 400 milyon Euro’luk otobüs, midibüs ve kamyonet ve minibüs satma başarısını göstererek, en değerli yabancı yatırımcılar arasında gösteriliyor. Yine gıda ve sağlık sektöründeki yatırımı ile dikkat çeken Ensar Duman da, hem işlettiği restoran ve Duman Clinic ile en çok takdir alan Türk yatırımcılar arasında yer alıyor. Romanya’da en büyük 50 marka arasında giren Arctic’in CEO’su Murat Büyükerk de markalaşma konusunda yaptıkları çalışmaları özetledi. 30 yıldan fazla İstanbul ve Romanya şehirleri arasında Otobüs seferleri düzenleyen Abdürrahim Taş’ın şimdi Bükreş Atina seferleriyle faaliyetlerini sürdürüyor olması, Roman halkının Türk yatırımcılarına güveninden kaynaklanıyor. Keza Romanya’nın en uç noktalarından Tirgü Müreş’te Azomüreş Gübre fabrikasında Tahsin Türkyılmaz’ı da anmadan geçemeyeceğim. Romanya’da yeni yüzlerce Kobi büyüklüğünde iş yapan yatımcılar var. Bunlar arasında, elektrikli motor üretiminde UMEB markasıyla Güven Güngör (aynı zamanda TİAD Başkanı, DACİA Genel Müdürü Ümit Batmaz/ TİAD), Başkan Yardımcısı Ali Rıza Koska, yönetim kurulu üyeleri Hüseyin Aykol, Ercan Çölmekçi ve bazı üyelerinin yanı sıra Romanya Türk Yatırım Derneği Başkanı Nazmi Doğan, yönetim kurulu üyeleri Şahin Sevim ve Zeynel Cömert, Bükreş Türk-Tatar Birliği Başkanı Mefkure Gaffar’ın da yer aldığı çok sayıda tanınmış isim bulunuyor. Yaklaşık 100’den fazla Türk-Romen iş insanının katıldığı Balkan Gazetesi 17. Kuruluş yılı gala yemeği ve Marka konferansına TİKA Romanya Koordinatörü Hasan Burak Ceran, Bükreş Türkiye Maarif Vakfı Romanya Direktörü Alpaslan Ateş, Yunus Emre Enstitüsü Bükreş Şube Müdürü Mustafa Yıldız, Köstence Şube Müdürü Tuna Balkan, Bükreş Eğitim Müşaviri Seyfi Özkan, Bükreş Ticaret Müşavirliğinden Murat Özge Askeri Ataşelerimiz Albay Alper Dilsiz, Albay Çağrı Sağlam, Romanya Parlamentosu Râmnicu Vâlcea Milletvekili Lazer Ion Marian da katıldı. Balkan Gazetesi’nin kurucusu Hamdi Yılmaz Bey’i, 1997 yılından buyana tanıyorum. İnadına bir mücadelenin içinde. Romanya’da günlük Türkçe gazete yayınlıyor. Bütün imkânsızlıklar onu yıldıramamış. Düzenlediği Marka konferansında İzmir 9 Eylül Üniversitesi’nden marka uzmanı Sezer Altan ve Romanya Devlet Buluşlar ve Ticari Markalar Dairesi Genel Müdürü Cătălin Burcescu, markalaşma konusunda yapılan çalışmaları özetlediler.
AB ÜYELİĞİNDEN SONRA BÜYÜK DEĞİŞİM
Romanya 2007 yılında Avrupa Birliği’ne girdikten sonra hızlı bir değişim yaşamış. Ülkede adeta yabancı markaların istilası yaşanıyor. Üretim ve tüketim toplumu olma bilincini birlikte götüren Romen halkının refah seviyesi Almanya, Fransa, İtalya seviyesinde olmasa da önemli bir ivme kazanmış. Öncelikle maaş düzenlemeleri ile fiyat artışları ve kur politikasını sıkı takip eden Roman hükümetleri bu konularda taviz vermiyor. Ancak Romanya hala Euro para birimine geçmemiş. Sokakta Euro ile alış veriş yapmak biraz zor. Market veya küçük eşrafın iş yerlerinde Romen parasıyla alışveriş yapılabiliyor. Bir litre şişe suyun fiyatı 1 Euro ile eş değer tutulmuş. Birkaç günlük ziyaret sırasında gözlemlediği Romanya’da herkes işini, markasını büyütme çabasında. Bu arada Ukrana savaşı dolayısıyla on binlerce Ukraynalı Romanya sınırından geçerek diğer Avrupa ülkelerine gidiyor. Sordum soruşturdum. Romanya’da kalan Ukraynalılar en fazla bir hafta sonra başka bir Avrupa ülkesine gidiyor. Romanya’da yoğun bir mülteci baskısı yok …