Ermeniler I. Dünya Savaşı’nın başlarında gönüllü birlikler oluşturarak Rus ordusuna katılmışlar ve vatandaşı oldukları Osmanlı ordusuna karşı savaşmışlardır. Doğu Anadolu bölgesinde Müslümanlara karşı toplu katliamlar yapmışlardır
Erzincan’da Ermeniler, Müslümanları toplu şekilde katlediyor, kapılarını kıramadıkları evlere bomba atıp, Müslümanların evlerine gazyağı dökerek yakıyorlardı Erzurum’da bulunan Rus subaylarından Erzurum İkinci Ermeni Rus Kale Topçu Alay Komutanı Yarbay Tverdohlebov, Ermeniler tarafından 800’den fazla silâhsız sivil insanın öldürüldüğünü, tutsak alıp ölüme mahkum ettiklerini, insanlara kendi elleriyle mezarlarının kazdırıldığını ve bu insanların hayvan boğazlar gibi kesildiğini dile getirmiştir. Ermeniler bu eylemlerini Erzincan’dan Erzurum’a kadar genişletmekte ve Türk nüfusuna karşı barbarlıkla izâhı mümkün olan davranışlarda bulunmuşlardır.
13 Şubat 1918 tarihinde Osmanlı ordusu tarafından Erzincan kurtarılmış ve şehre girilmiş; ancak karşılaşılan tablo, Türk askerini dehşete düşürmüştür. Bu acı manzara, Birinci Kafkas Kolordusu Kumandanı Kâzım Karabekir’in şu ifadelerle kayda geçmiştir:
“İşin feci tarafı; Ermenilerin halka tatbik ettikleri katliâm’dan hasıl olan vaziyetti. 20.000 Türk’ü bağrında taşıyan Erzincan kasabasında bir avuç insan kalmıştı. Eğer askerî dairenin içinde ve yanı başındaki müşirlik konağında yakılmak üzere hapsedilen insanları kurtarmak nasip olmasaydı belki de kasabada tek bir kimse göremeyecektik. Bütün kuyular şehit edilmiş insan cesetleri ile dolu idi. Bir hayli yerlerde de binalar içinde yakılmışlardı.”
Erzurum İkinci Ermeni-Rus Kale Topçu Alay Komutanı Yarbay Tverdohlebov Katliamdan üç hafta kadar sonra Ilıca’ya gider 26 Şubat’ta döndüğünde olayları şöyle anlatır:
“Köylere giden yollarda ve sokaklarda parçalanmış cesetler öylece yatıyor. Önde giden her Ermeni, mutlaka gördüğü cesede tükürüyor ve küfrediyordu. yaklaşık 55-70 metre kare alandaki bir cami avlusunda, bir buçuk metre yükseklik öldürülmüş ihtiyar, erkek, kadın ve çocuklardan oluşan Türklerin cesetleriyle dolup taşmıştı. Kadın cesetleri tecavüz izleri taşıyordu. Bazılarının cinsel organlarına tüfek fişeği sokulmuştu.”
Alaca köyünde de aynı vahşeti gösteren Ermeniler, köyü yakarak, bu köy halkından 400 kadar kadın, çocuk ve erkeği bir haneye toplattırıp yakmışlardı. Meydanda 200 kadar cenaze bulundu. Ermeniler en büyük katliamlarını Cinis köyünde yapmışlardı. Cinis köyündeki 600 nüfusun 13’ü hariç; geri kalanı yakılmış, süngülenmiş ve hamile kadınların da karınları yarılıp çıkarılan çocuklar kucaklarına verilmek suretiyle katledilmişlerdi.
Erzurum yolu üstündeki Cinis köyü karşısında Evreni köyünde kadın, erkek, çocuk bütün köylüler öldürülmekle kalmamıştı. Öldürülenlerin vücutları parçalanarak kollar, bacaklar, kafalar, kasap dükkânlarındaki etler gibi, duvarlara, çivilere, çengellere asılmıştı.
Cinis’te ise bütün köy halkını ayakta ve köyün girişinde bekliyor gördük. Fakat bunlar bir ölü kafilesiydi. Köyden çıkarılan, köye gireceğimiz yol üstünde süngülenirken birbirlerine sokulan ve yapışan kadın, erkek, çocuk bu insanlar, dayanılmaz bir soğuk altında kaskatı donmuşlar ve öylece kalmışlardı.”
Ermeniler, insanları istasyon dolaylarında bulunan barakalara doldurmuş ve mitralyöz ateşine tutarak öldürmüşlerdi. Bazı hamile kadınların karınları yarılıp, çocukları çıkarılmış, çok sayıda masum kadın, erkek ve çocuklar ellerinden ve kulaklarından çivilerle duvarlara çakılmıştı. Bu vahim cinayetlerden başka Ermeniler halkın sağlığını ve psikolojisini alt üst etmek amacıyla kuyulara, çeşmelere insan pisliği veya hayvan leşleri atmak suretiyle suları kirletmişlerdi
Türk ordusu Erzurum’a girdiği zaman cenazelerle yüzleşmiş oldu Kars Kapısı dolaylarında feci bir biçimde katledilmiş olan 250 kadar Müslüman cenazesine rastlanıldı. Erzurum’un şehir merkezinde ise 2.127 Müslüman’a ait ceset defnedildi. Bu cesetlerin üzerinde balta, süngü ve mermi yaraları bulunuyordu. Bazı cesetlerin ciğerleri çıkarılıp gözlerine sivri kazıklar sokulmuştu.
Osmanlı ordusu tarafından, Suriye topraklarına sürgün edilen ermenilerin kalıntıları, günümüzde PKK adı altında terör eylemlerine devam etmektedir.
*
*
Kaynak : Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri, 2001;
Askeri Tarih Belgeleri, Belge No.1999-Genelkurmay, 1993a: 438
*
Bu Makale, Tavrida National V.I. Vernadsky Universitesine Rusca olarak Tercüme Edilmiştir.