Bu haftaki yazıda kırsal kalkınmaya faydası olacağını düşündüğüm ormancılık, ormancılık ekonomisi ve ormancılık politikaları konularında kısa bilgiler vereceğim.
Ormanlar ve ormancılığın öneminden başlayacak olursak;
Ormanlar; ağaçlarla birlikte diğer bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak hava, su, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin birlikte oluşturdukları karşılıklı ilişkiler dokusunu simgeleyen ekosistemler olup, dünya yaşamı için vazgeçilmezdirler.
Ormancılık sektörünün ülke ekonomisine olan katkılarını para ile ölçülebilen ve para ile ölçülemeyen katkılar olarak ikiye ayrılmak gerekir. Odun kökenli orman ürünleri üretimi, orman tali ürünleri üretimi, işlendirmeye katkısı, bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltıcı etkisi, ödemeler dengesini olumlu yönde etkilemesi, mineral nitelikli katkıları, tarım, hayvancılık ve turizme olan katkıları para ile ölçülebilen katkılardır.
İklim, toprak su gibi doğal kaynakların korunması ve dengede tutulması, rüzgar ve kumul hareketlerine karşı önleyici perde görevi görmesi, su akışını düzenlemesi, yer altı ve yer üstü su kaynaklarının sürekliliğini sağlayarak çoraklaşmayı önlemesi, erozyonu önlemesi dolayısıyla tarım alanları ile barajların ekonomik ömrünü uzatması, çığ ve sel baskınlarını önlemesi halkın rekreasyon ihtiyaçlarını karşılaması, insan sağlığını olumlu yönde etkilemesi ve iş verimliliğini artırması ise para ile ölçülemeyen katkılardır.
Türkiye’de çok önemli bir sektör olan ormancılık ülke kalkınmasında ‘itici ve teşvik edici’ stratejik bir rol oynamaktadır.
Dünyada ve Ülkemizde Orman Varlığı ne durumdadır?
Dünya kara alanlarının %30’nu kaplayan ormanlar 3.8 milyar hektardır. Tropikal ve yarı tropikal ormanlar bu alanın % 56’sını teşkil etmektedir. Dünya ormanlarının % 95’i doğal orman, % 5’ ise ağaçlandırma ile tesis edilen suni ormanlardır. En fazla orman alanına sahip kıtalar ve toplam dünya orman alanına oranları itibariyle; Avrupa %46, Kuzey ve Orta Amerika %25,7 ve Afrika %21,8’dir. Orman bakımından dünyanın en zengin beş ülkesi olan Rusya Federasyonu, Brezilya, Kanada, ABD, Çin, dünya toplam ormanlık alanlarının yarısına sahiptir.
Türkiye’nin ormanlık alanı, 20.7 milyon hektar olup, genel alanının % 26.8’sini oluşturmaktadır. Ormanlarımızda yetişen asli ağaç türlerimiz; kestane, kayın, meşe, kızılağaç, kavak, huş, ıhlamur, dişbudak, akçağaç, karağaç, çınar, söğüt, ceviz ve sığla gibi yapraklı ağaçlar ile çam, göknar, ladin, sedir, ardıç, servi ve porsuk gibi iğne yapraklı ağaçlardır.
Türkiye’de ormancılık sektörünün büyüklüğüne bakacak olursak;
Ormanlarımızdaki odun servetimiz 2015 yılında 1,6 milyar m3 olarak ölçülmüştür. İlaveten, yenilenmiş olan orman amenajman planlarına göre, işletme şekillerine baz alındığında ormanlık alanlardan alınan yıllık ortalama eta miktarı (dikili kabuklu gövde hacmi olarak); koru ormanlarından 15.942.459 m3, baltalık ormanlarından ise 2.372.162 m3 ve toplamda 18.314.621 m3’tür.
Ekonomik büyüklüğü 12 milyar dolar, 2013 yılı ihracatı 2,4 milyar dolar olan ormancılık sektörü, 2023 yılında 25 milyar dolar ekonomik büyüklük ve 8 milyar dolar ihracat rakamı hedeflemektedir.
Türkiye İhracat Meclisi’nin 2023 İhracat Strateji Raporu’na göre, 2023 yılında orman ürünleri sektörü ihracatının yıllık ortalama %13,7 oranında bir büyüme ile yaklaşık 16 milyar ABD doları olabileceği öngörülmüştür.
Türkiye'de her yıl ortalama 19,7 milyon metreküp endüstriyel, 9,4 milyon metreküp de yakacak odun olmak üzere toplam 29,1 milyon metreküp odun ham maddesi kullanılıyor. Bu ham maddenin yüzde 83'ü yerli kaynaklardan yüzde 17'si ise ithalat yoluyla karşılanmaktadır.
Türkiye’de, orman kaynakları ile iç içe yaşayan yaklaşık 22.000 orman köyünde 7 milyon civarında orman köylüsü bulunmaktadır. Türkiye’de pek çok yerleşim biriminin ekonomisi ormancılığa dayanmaktadır. Türkiye'de ağaç ve orman ürünleri sektöründe yaklaşık 400 bin kişiye doğrudan, nakliyat, satış ve hizmet gibi alanlarla birlikte toplam 1 milyon kişiye istihdam sağlanmaktadır.
Peki orman köylüsünün kalkınmasıyla ilgili hangi çalışmalar yapılmaktadır?
Orman köylüsü, yakın zamanda 4 bin 750 köyde ceviz, badem, kestane, dut, fıstıkçamı, alıç, ahlat, kuşburnu, defne, keçiboynuzu, aşılı zeytin gibi türlerde 14 milyon adet fidan dikerek, doğrudan gelir elde etme imkanı bulmuştur. Şimdi ise bu sahalara alt tür olarak, tek yıllık bitkilerin ekimine de müsaade edilmektedir. Bu çalışmalarla yılda yaklaşık 5 milyar lira ek kazanç sağlamak hedeflenmiştir.
Son yıllarda yapılan çalışmalarla orman köylüsüne 127 milyon lira kredi ve hibe desteği sağlanmıştır. Tohum ve fidan üretiminde, kapasite 500 milyonun üzerine çıkmıştır ve nesli tehlike altında olan ardıçların fidan üretimini, kimyasal yöntemler kullanmadan başarmıştır. Özel sektör fidancılığını desteklemek ve ülkemizin fidan ihracatında söz sahibi ülkeler arasında olmasını hedeflenmektedir. Bu maksatla orman alanlarında orman ağacı fidanı yetiştiriciliğinin yolu açılmıştır.
6 milyon hektar alanda Genç Meşcere Bakımı Seferberliği uygulanmış, halen yaklaşık 10 milyon hektar olan bozuk orman alanlarını, öncelikle gelir getirici meyveli ağaç türleri ile ağaçlandırarak ve yabani meyveli türleri aşılayarak rehabilite edelecek, bu sayede ülke ekonomisine yılda yaklaşık 4 milyar lira ek gelir sağlanabilecektir.
Endüstriyel ağaçlandırmaya özen gösterilmektedir. Bu kapsamda küresel ısınma, iklim değişikliği ve çölleşmenin menfi etkilerini de en aza indirmek için çalışılmıştır. Orman emvali üretimini, 2018 ve 2019 yıllarında toplamda 31 milyon metreküpe ulaşmıştır. 2018 yılında yapılan 800 milyon dolar ithalat kadar ihracat yapılmıştır. Hedef, kağıt sektörü başta olmak üzere ülkenin ahşap sektörü hammadde ihtiyacının tamamını, yerli kaynaklardan karşılamak bu sayede yıllık yaklaşık 4 milyar dolar cari açığı ortadan kaldırmaktır.
Bu hedefi gerçekleştirmek için, odun üretimi maksatlı endüstriyel ağaçlandırmalara ağırlık verilmiş, bu bağlamda 2023 yılına kadar 300 bin hektar, orta vadede 1 milyon hektar alanda, endüstriyel ağaçlandırma yapılması planlanmıştır. Endüstriyel ağaçlandırmalar üretime geçtiğinde, yılda yaklaşık 18 milyon metreküp emval elde edilmesi hesap edilmektedir. Bunun yanında, Ahşabın daha iyi değerlendirileceği sanayiye dönük projelerin de geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Orman köylülerine verilen desteklerle kalkınmanın sağlanması amaçlanmaktadır. Mevcut desteklemelere ilave olarak, 2019 yılından itibaren, köy evleri elektrik iç tesisatı yenileme, üretimde çalışan orman köylünün talep ettiği tomruk çekme vinci, traktör ve motorlu testere alımları için orman köylüsünü destekleme kararı verilmiştir.
Son yıllarda ormancılık sektörüne yönelik pek çok düzenleme, destekleme ve hibe verilmesine karşın, yoğun eleştirilerde yapılmaktadır. Bu eleştirilerin başında sektörün tomruk kesme işinin şirketlere bırakılması, bazı şirketlerin kayırıldığını, sektörün holdinglere teslim edildiğini düşünen görüşler ve haberler kamuoyunda yer almaktadır.
Yurtdışı ortaklıklarla yürütülen çalışmalar bulunmakta, bunlardan birisi;
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) arasında 150 milyon Avro tutarında Program Kredisi Anlaşması imzalanmıştır.
Bakanlık tarafından yapılan yazılı açıklamaya göre, 17 Nisan 2019 tarihinde imzalanan anlaşma ile sağlanan finansman Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından yürütülmekte olan orman rehabilitasyonu, erozyon kontrolü ve ağaçlandırma faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla kullanılacağı bilgisi verilmiştir.
Bununla birlikte AFD, Fransa Ulusal Orman Kurumu (ONF) ve Orman Genel Müdürlüğü (OGM) arasında 800 bin Avro tutarında bir Hibe Anlaşması da imzalanmıştır. Bu kaynağın iki ülke arasında ormancılık politikaları ve yönetimi alanında bilgi paylaşımı ve teknik işbirliği kapsamında kullanılacağı belirtilmiştir. Buna göre toplam destek tutarı 600 milyon Avroyu aşacaktır.
Bu program çerçevesinde OGM ile ONF arasındaki teknik işbirliği artırılarak ağaçlandırma, orman sağlığının devamı için genetik araştırmaların yapılması, orman zararlılarıyla ve orman yangınlarıyla mücadele, maden sahalarının rehabilitasyonu ve orman eko turizmi gibi alanlarda çalışmalar yürütülmesi planlanmıştır.
Ormancılık politikasını kimler yapmaktadır?
Ülkemizde orman kaynakları, sürdürülebilir yönetim ilkesi esas alınarak yönetilmekte ve büyük bir kısmı devletin hüküm ve tasarrufu altında olmak üzere; T. C. Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından planlanmakta ve yönetilmektedir. Bunun yanında dernekler, vakıflar ve üniversiteler politikaları etkilemektedir.
Tema vakfı,
Ormancılıktan söz etmişken Türkiye’nin ormanlaşmasına kendini adamış Türk bilim adamı Hayrettin Karaca ve TEMA vakfını da unutmamak gerekir. TEMA Vakfı gönüllüleri, 21 Mart Dünya Ormancılık Günü ve Orman Haftası ile 22 Mart Dünya Su Günü'nü Türkiye'nin her yerinde etkinliklerle kutlamaktadırlar. Yetkililer, yeşil alanların, ormanlaştırmanın önemini kentlerde olması gerekliliğini gençlere anlatmaktadırlar. Bunun yanında Türkiye Ormancılar Derneği (TOD) ’nin Türkiye’nin ormanlarının korunması ve arttırılması yönünde olumlu çalışmaları bulunmaktadır.
Gündeme dair;
Ormancılık ekonomisinin büyüklüğü; maddi ve manevi değeri, özellikle gelecek nesillere bırakmamız gereken bir miras olduğunun bilincinde olmakta fayda vardır. Orman yangınları, bir şekilde yanlış politikalar sonucu kesilmiş ya da tahrip olmuş ormanlarımız hepimizin içini acıkmaktadır. Bu politikaların kazdağları örneğinde görüldüğü gibi yıllardır kısa vadede çıkar sağlayan uygulamalar olduğu ya da kamuya değil maalesef belli kesimlerin menfaatine yönlendirildiği görülmektedir. Konunun öneminin herkesçe anlaşıldığını, halkımızın bilinçlendiğinin ümit ediyorum. Sosyal medyada gençlerimiz görüşlerimi haklı çıkartıyorlar, tepkilerini çok medeni bir şekilde her konuda olduğu gibi bu konuda da mizahi dille ortaya koyabiliyorlar. Bu, gelecek için umut verici, yeri gelince sessiz kalmayan sesini çıkarabilen bunu bilgisiyle yapan, medeniyetini koruyan bir nesle sahibiz çok şanslıyız. Aynı bilincin mevki makam sahiplerince de gösterilmesini, kamuoyunun sesine kulak verilmesi, kazdağlarından ve bütün ormanlarımızdan rantın çekilmesini temenni ederim. Hayattan öğrendiğim kadarıyla ve tüm samimiyetimle söylemek isterim, inanın, yerin üstü altından daha değerlidir. Bunun iş işten geçmeden anlaşılmasını ümit ederim.
Yeniçağ gazetesinin güçlü yazarlarından Fatma Çelik’in ifadesiyle yalnız kazdağları meselesi değil, salda gölü, termik santral yapılmaya çalışılan Alpu Ovası; nükleer santral yapılmaya çalışılan İğneada, Sinop, Akkuyu; kuruyup giden veya gün geçtikçe küçülen Meke, Akgöl, Amik, Eber, Kulu, Seyfe, Akşehir Gölleri; baraj tehlikesi altında kalan Hasankeyf, Çoruh Vadisi, Ermenek Vadisi gündeme dair çevre ve orman konularını içeren diğer sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. İvedilikle bunlara da kamuoyu yararına politikalar yürütülmelidir.
Kısa bir gündeme dair yorumdan sonra konuya geri dönecek olursak, özetle;
Kalkınma Bakanlığının, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023)‘ nda Ormancılık ve Orman Ürünleri Çalışma Grubu Raporu sürdürülebilirlik üzerinde durulmakta ve vurgulanmaktadır.
Sürdürülebilirlik, tüm ülkelerin gelişme yönündeki çabalarına daha kapsamlı ve esaslı bir ivme kazandırabilme hedefini öngörmektedir. Ülkemiz açısından sürdürülebilirliğin en yoğun uygulandığı ve gerçekleştiği sektörlerden birisi de ormancılık sektörüdür.
Orman varlığının daha etkin ve verimli yönetilerek toplumun mal ve hizmet ihtiyaçlarının karşılanması da Sürdürülebilir Arazi Yönetimi (SAY) ve Sürdürülebilir Orman Yönetimi (SOY) yaklaşımlarını ön plana çıkarmaktadır. Ormancılık sektörü, doğaya açık ekosistem yönetimini ve bu ekosistemden elde edilen mal ve hizmetlerin katma değeri yüksek ürünlere dönüşümünü sağlayan ciddi yatırım ve araştırma gerektiren önemli bir sektördür.
Konu ile ilgili daha fazla bilgi almak isteyenlerin Prof. Dr. İsmet Daşdemir hocanın Ormancılık İşletme Ekonomisi isimli kitabını okumalarını tavsiye ederim.
2 Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKA). Orman ve Orman Ürünleri Sektör Raporu. 2012. https://www.baka.org.tr/uploads/1357649370ORMAN-URUNLERi-RAPORU-12ARALiK.pdf
3 T.C. Kalkınma Bakanlığı. On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Ormancılık ve Orman Ürünleri. Çalışma Grubu Raporu.
4 https://emlakkulisi.com/ormancilik-sektoru-25-milyar-dolar-ekonomik-buyukluk-hedefliyor/299507
5 http://www.milliyet.com.tr/osman-kahveci-yenice-nin-ekonomisi-ormana-karabuk-yerelhaber-2874134/
6 https://www.duzce.edu.tr/14802-duyurus-saglik-istihdam-ve-ekonomide-ormanlarin-onemi
7 https://www.iletisim.gov.tr/turkce/yerel_basin/detay/turkiye-ormancilik-sektoru-bulusmasi-duzenlendi
9 https://yesilekonomi.com/ormanlar-icin-150-milyon-avro-finansman-saglandi/
10 https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/ormanlar-5-yilligina-satisa-cikarilacak-2347211/
11 https://www.enerjiekonomisi.com/tema-vakfi-21-mart-dunya-ormancilik-gunu/6158/
12 https://www.ormancilardernegi.org/
13 https://www.yenicaggazetesi.com.tr/altin-yumurtlayan-kaz-katlediliyor-52836yy.htm
DAŞDEMİR İ (2015). Ormancılık İşletme Ekonomisi. Bartın Üniversitesi. Yayın No: 10. Orman Fakültesi Yayın No: 6. 3. Baskı.
TÜRKER M F (2008). Ormancılık İşletme Ekonomisi. Derya Kitabevi.
TÜRKER M F (2000). Ormancılık İşletmeciliği Ders Notu. Karadeniz Teknik Üniversitesi.