Tek kuşak, tek yol projesi ve yeni ipek yolu

Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping, ülkesinde henüz devlet başkanı olmadan kısa bir zaman önce Başkan Yardımcısı sıfatıyla ABD, İrlanda ve Türkiye’yi kapsayan turu çerçevesinde 22 Şubat 2012 tarihinde ülkemize ilk resmi ziyareti kapsamında İstanbul’da gerçekleştirilen Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomi ve Ticari İşbirliği Forumu’na katıldım.

TC Dışişleri Bakanlığı açıklamasında Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti ilişkilerinin, son dönemde karşılıklı üst düzey ziyaretlerle ivme kazandığı ve 2010 yılında “stratejik işbirliği” seviyesine yükseltildiğine dikkat çekilirken 2011 yılı iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin tesisinin 40. yıldönümü olarak kutlanmış, 2012 ile 2013 yılları ise sırasıyla “Türkiye’de Çin Yılı” ve “Çin’de Türkiye Yılı” olarak ilan edilmiştir.

2012 yılının sonunda 18. Parti kongresinde dördüncü nesil liderliği temsil eden Hu Jintao yerini beşinci nesil liderliği temsil edecek olan Xi Jinping’e bıraktı. Ardından da 2013 yılında devlet başkanı olarak görevine başladı. Başkanlığının ilk yılında Xi Jinping’in 2013’te ilan ettiği Yeni İpek Yolu inisiyatifi “Tek Kuşak Tek Yol” projesi kapsamında Çin’in Xi’an kentinden çıkan ve Avrupa’ya giden ilk yük treni Kazakistan, Azerbaycan Bakü, Gürcistan Tiflis ardından Ahılkelek, Kars, Erzurum, Erzincan, Sivas, Kayseri, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Kocaeli üzerinden 7 Kasım 2019 tarihinde Asya’dan Avrupa’ya kesintisiz giden ilk yük treni CHINA Railway Express Chang’an, iki parça halinde Marmaray Ayrılık Çeşmesi istasyonundan geçiş yaptı. Demir İpek Yolu üzerinden Marmaray Tüp Geçidi’ni de kullanarak İstanbul’da Üsküdar, Sirkeci, Yenikapı ve Kazlıçeşme duraklarını geçerek Zeytinburnu ve Kapıkule’den (Edirne) çıkış yaparak, Bulgaristan üzerinden Sırbistan, Macaristan ve Slovakya’yı geçerek Prag’a yolculuğuna devam etti. Chang’an yük treninin uzunluğu ve ağırlığı nedeniyle Marmaray geçişinde bir sorun olmaması için iki parça halinde tünelden geçerek, Kapıkule’de yeniden tek parça olarak yoluna devam etti.

Çin’den kalkıp 60’dan fazla ülke ve Türkiye’den de geçerek Avrupa’ya “Yeni İpek yolu güzergahından” ulaşan ticari tren 6 Kasım 2019’da Ankara’ya ulaştığında devlet töreni ile karşılanmıştı. T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhan ise garda konuşması sırasında, “Yolculuğuna Çin’in Xi’an şehrinden başlayan ve 42 TIR’a eş değer elektronik ürün yükü taşıyan China Railway Ekspress’in toplam uzunluğu 820 metre. Tren, 42 adet konteyner yüklü vagonla, 2 kıta, 10 ülke, 2 denizi aşarak 11 bin 483 kilometrelik yolu 12 günde kat edecek. Asya ile Avrupa arasındaki 21 trilyon dolarlık ticaret hacmini dikkate aldığımızda, meselenin önemi kolaylıkla anlaşılacaktır” dedi.

‘Tek Kuşak Tek Yol’ insiyatifi çerçevesinde Bakü-Tiflis-Kars (BTK) tren hattı ile 23 Haziran 2020’de Çin Kazakistan sınırında bulunan Khorgos’dan (Altınkol) kalkan ham madde ve ara mamul yüklü China Railway Ekspress, 12 gün gibi kısa bir sürede Köseköy’e vardı. Türk üreticiler tarafından ithal edilen ham madde ve ara mamul konteynerlerini bıraktıktan sonra Marmaray tüp geçişini kullanarak China Railway Ekspress, ardından İtalya ve Polonya’ya gitti. China Railway Ekspress, Avrupa ve Türkiye’den ihracat konteynerlerini alarak tekrar Orta Asya ve Çin’e yol alacak.

4 Aralık 2020’de ise; Türkiye’den Çin’e gidecek ilk ihracat trenini T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu törenle uğurladı. Marmaray’dan geçerek Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı ve Hazar Geçişli Doğu-Batı Orta Koridor üzerinden Çin’e ulaşacak. 42 konteyner içerisinde beyaz eşya taşınan trenin uğurlama töreni Marmaray Kazlıçeşme İstasyonunda yapıldı. Törende konuşan Bakan Karaismailoğlu, “Trenimiz, 8693 kilometre yol alıp, 2 kıta, 2 deniz ve 5 ülke geçerek 12 günde yükünü Çin’e ulaştıracaktır. Trenimizin yola çıktığı Çerkezköy’den çaldığı ilk düdük, ülkemiz adına yeni bir dönemin habercisidir. 30 Ekim 2017’de faaliyetlerine başlayan bu hat, Asya ve Avrupa arasında demiryolu yük taşımacılığı alanında yeni bir çağ başlatmıştır. Demir İpekyolu’nun Çin’den Avrupa’ya uzanan orta koridor üzerinden yapılmasına yönelik yürütülen çalışmalar sonucunda, 2019 yılı Kasım ayında ilk blok tren Marmaray’dan geçerek Çekya’nın başkenti Prag’a ulaşmıştı. Çin-Avrupa koridoru boyunca tüm ülkelerde yaşanan pandemi (Koronavirüs Covid-19 küresel salgını) sürecinin zorluklarına rağmen 450 konteynerin taşınması planlandığı şekilde gerçekleşmişti. Hiç şüphesiz demiryolu ülkelerin ilerlemesinin ve kalkınmasının en önemli göstergelerinden biridir. Biz de bu bilinçle hareket ediyor, büyük bir gayretle çalışmalarımızı sürdürüyoruz” dedi.

Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping 2013 yılında; Tek Kuşak Tek Yol girişimini tanıtırken “Bu herkesin kazançlı çıkacağı bir projedir. Siz de yerinizi alın beraber kalkınalım” dedi. Çin Dışişleri Bakanlığı’na göre proje Afrika, Asya ve Avrupa arasında var olan bağların kültürel ve tarihsel mirasının 21’inci yüzyıl dinamikleri uyarınca, barış ve işbirliği içerisinde yeniden güçlendirilmesini temel alıyor. Proje iki ayak üzerinden şekilleniyor; 68 ülke, 4,4 milyarlık nüfus (dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 60’ı) ve küresel milli hasılanın yüzde 40’ını kapsıyor.

Tek Kuşak Tek Yol projesinin ilk zirvesi 14-15 Mayıs 2017 tarihlerinde Çin’in başkenti Pekin’de yapılmıştı. Toplantıya T.C. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katılmıştı. Çin’in trilyon dolarlık Yeni İpek Yolu diye nitelenen Tek Kuşak Tek Yol projesinde 2. Uluslararası İşbirliği Forumu ise 25-27 Nisan 2019 tarihlerinde yine Pekin’de yapıldı. İki gün süren toplantıya yaklaşık 100 ülkeden devlet ve hükümet başkanları ile bakanlar katıldı. Kuşak ve Yol forumunda, Rusya lideri Vladimir Putin, Pakistan Başbakanı İmran Han, Malezya Başbakanı Mahathir Muhammed ve İtalya Başbakanı Giuseppe Conte gibi isimler yer aldı. Türkiye’yi ise T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhal temsil etmişti. ABD ise Pekin’e temsilci göndermemişti.

İtalya Başbakanı Giuseppe Conte, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in 22-24 Mart 2019 tarihleri arasında ülkesini ziyareti sırasında bir dizi anlaşmalar imzalayabileceklerini söylemişti.

2019’un Mart ayında, Çin devlet başkanı Xi Jinping ile “Yeni İpek Yolu” için mutabakat muhtırası imzalayan ilk G-7 ülkesi olan İtalya’nın Başbakanı Guiseppe Conte’nin Pekin’e gelmesi dikkat çekmiş; İtalya, imza sonrası ABD ve bazı Avrupalı ülkelerden sert tepkiye maruz kalmıştı. İtalya’yı uyararak Kuşak ve Yol’u gösteriş projesi olarak tanımlayan ABD Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’ın Sözcüsü Garrett Marquis, sosyal medya hesabından yaptığı bir açıklamada, “İtalya büyük bir küresel ekonomi ve mükemmel bir yatırım merkezi. İtalyan hükümetinin Çin’in gösteriş projesine meşruiyet kazandırmasına gerek yok” ifadelerini kullanmıştı.

Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas ise, Welt am Sonntag gazetesine yaptığı bir açıklamada, “Bazı ülkeler Çin ile akıllıca işler yaptıklarını düşünebilir ama bir gün bağımlı olduklarını fark ederek şaşıracaklar” demişti.

Değinilen coğrafi harita uyarınca, demiryolları, karayolları, enerji nakil hatları, devasa inşaat projeleri ve yeni limanların yapılması planlanıyor. Trilyon dolarlık yeni ve ilave alt ve üst yapı yatırımlarıyla asrın en büyük kıtalararası ticaret projesi. Çin’i Avrupa’yla birleştirecek Tek Kuşak-Tek Yol ve Yeni İpek Yolu projelerinin virüsten olumsuz etkileneceği öngörülüyor. Çin’den Londra’ya kadar kesintisiz taşımacılık hattında yük ve yolcu trenlerinin yolu beklenirken Covid-19 salgını yüzünden ciddi etkilenerek, tahminim şimdilik “bekle ve gör” dönemine girildi. İngiltere, 31 Ocak 2020 tarihinde Avrupa Birliği’nden tamamen ayrılmıştı.