Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklandı: Türk-Amerikan ekonomist Nobel'e layık görüldü
2024 Nobel Ekonomi Ödülü'nü kurumların oluşumu ve refahı nasıl etkilediğine ilişkin çalışmalarından dolayı Türk Amerikan vatandaşı Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson kazandı.
Bu yıl Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazananlar belli oldu. İsveç'in başkenti Stockholm'deki İsveç Kraliyet Bilimleri Akademisi Nobel Komitesi, kurumların oluşumu ve refahı nasıl etkilediğine ilişkin çalışmalarından dolayı Türk-Amerikan vatandaşı Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'un ödüle layık görüldüğünü açıkladı. Komite tarafından yapılan açıklamada, üç ekonomistin çalışmalarıyla bir ülkenin refahı için toplumsal kurumların önemini gösterdiği ifade edilerek, “Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve kurumların halkı sömürdüğü toplumlarda büyüme sağlanamıyor ve daha iyiye doğru bir gelişme gözlenmiyor. Ödül sahiplerinin araştırmaları, bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor” denildi.
Ekonomi Bilimleri Ödülü Komitesi Başkanı Jakob Svensson ise açıklamasında, “Ülkelerin gelirleri arasındaki büyük farklılıkların azaltılması, içinde bulunduğumuz zamanın en zorlu görevlerinden biri. Ödül sahipleri, bu hedefe ulaşılmasında toplumsal kurumların önemini ortaya koydu” diye konuştu. Svennson, üç ekonomistin çalışmalarının bazı ülkeler başarılı olurken bazılarının başarısız olmasının temel nedenlerine ilişkin çok daha derinlemesine bir anlayış sağladığını söyledi.
Ödülün açıklandığı basın toplantısına telefon bağlantısı ile katılan ekonomist Daron Acemoğlu, ödülün kendisi için büyük bir sürpriz ve onur olduğunu ifade etti. Nobel'e layık görülen çalışmalarına ilişkin bilgi veren Acemoğlu, çalışmalarında sömürgeciliğin iyi veya kötü olmasından çok, Avrupa'nın sömürgecilik geçmişinin günümüzde yol açtığı kurumsal sonuçlar gibi konuları da incelediklerini açıkladı. Kurumsal gelişim sürecinde izlenen yolların kökenini ülkelerin sömürgecilik geçmişinde aradıklarını ifade eden Acemoğlu, Avrupalıların son 500 yıl boyunca benimsedikleri stratejilerin kalıcı etkileri olduğuna ve bunların gerçek kurumsal ayrışmalara yol açtığına dikkat çekti.
"Çalışmamız demokrasiyi öne çıkarıyor"
Çalışmalarının demokrasinin ekonomik kalkınmada önemli bir faktör olduğuna işaret ettiğini vurgulayan Acemoğlu, “Gerçekleştirdiğimiz çalışma, bir tercih olarak demokrasiyi öne çıkarmaktadır. Simon Johnson ve James Robinson ile birlikte yaptığımız takip eden çalışmalarda demokrasi meselesini inceledik ve demokrasiye geçiş yapan ülkelerin, demokratik olmayan rejimlere nazaran yaklaşık 8-9 yıl daha hızlı büyüdüğünü ve bunun önemli bir kazanım olduğunu tespit ettik” dedi.
Basın mensuplarının Çin gibi ülkelerin demokrasi olmadan nasıl muazzam ekonomik ilerleme kaydettiği yönündeki bir sorusuna cevap veren Acemoğlu, “Demokratik olamayan ülkeler de büyüyebilir. Bu, James Robinson ile ‘Uluslar Neden Başarısız Olur' isimli kitabımızda sıklıkla vurguladığımız bir mesele. Ancak biz buna ‘sömürücü büyüme' adını verdik. Bu tür ülkeler, mevcut sektörlere ve firmalara hızla kaynak aktarabilir, kaynakları harekete geçirebilir ve bu da ekonomik büyüme sağlanmasına yol açabilir. Ancak bizim argümanımız, bu tür otoriter büyümenin genellikle istikrarsız olduğu ve genel olarak çok hızlı ve özgün bir inovasyonla sonuçlanmadığıdır” şeklinde konuştu.
2024 Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan Ermeni asıllı 57 yıl yaşındaki ekonomist Daron Acemoğlu ile İngiliz ekonomist Simon Johnson Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT), İngiliz ekonomist James A. Robinson ise Chicago Üniversitesi'nde çalışıyor.
2023 yılında Nobel Ekonomi Ödülü'nü kadınların iş gücündeki konumlarına ilişkin çalışmalarından ötürü Harvard Üniversitesi'nde görevli Amerikalı ekonomist Claudia Goldin kazanmıştı.
Nobel Ödülleri, İsveçli kaşif Alfred Nobel'in “servetinin insanlığa en büyük faydayı sağlayanlara ödüller vermek için kullanılmasını” talep ettiği vasiyeti üzerine oluşturulmuştu. Resmi ismi “Alfred Nobel Anısına İsveç Merkez Bankası Ekonomi Bilimleri Ödülü” olan Nobel Ekonomi Ödülü ise, 1968 yılında İsveç Merkez Bankası tarafından 19. asırda yaşamış olan ve dinamitin mucidi olan İsveçli bilim insanı Alfred Nobel anısına oluşturulmuştu.
Prof. Daron Acemoğlu, son olarak Bloomberg HT'nin sorularına 27 Eylül tarihinde Türkiye İş Bankası’nın 100. yılında ‘Atatürk Vizyonuyla Gelecek 100. Yıla Bakış’ Konferansı’nda yanıt vermişti.
Teknoloji şirketlerinin ülke ve ülkeler arası güçlerinin çok fazla olduğunu, bu şirketlerin devletler tarafından sıkı şekilde denetlenmesi gerektiğini söyleyen Acemoğlu, şirketlerin yatırımlarının denetlemesi gerektiğine ve insan refahına katkı sağlanması gerektiğini belirtti.
Acemoğlu, “Teknoloji şirketlerinin güçleri bir tek ülkeler içinde değil, ülkeler arasında. Bunlarla nasıl başa çıkacağız bilmiyoruz. Bu sürecin Amerika’da ve Avrupa’da başlaması lazım ama Türkiye de bunun bir parçası olmak zorunda. Bu şirketlerin denetlemeleri lazım. Bu şirketlerin yatırımlarının insanların, işçilerin refahına katkıda bulunabilecek bir yönde olması lazım. Burada çok büyük bir problem de var; ifade özgürlüğü, bilim ve demokrasi her zaman önemli ama gelecek 20 sene içerisinde bunlar çok daha önemli bir hale gelecek. Bu konularda geri kalmak Türkiye için masraflı bir hale gelecek. Daha da önemlisi eğer Google gibi Facebook gibi şirketleri denetlemek istiyorsan onlara karşı halkın haklarını savunmak istiyorsanız o zaman demokrasinin ifade özgürlüğünün önemini daha da fazla eğer bir devletin eline bir güç verirseniz ve Facebook veya Twitter yanlış bir şey yapıyorsa bunları denetlemeyi öyle bir yapmanız gerekiyor ki bunu Facebook veya Twitter eleştiriler bir şey getirdikleri zaman susturulmasınlar. Demokrasiyi koruyacak bir şekilde yapılması lazım"
Daron Acemoğlu kimdir?
Acemoğlu, 3 Eylül 1967'de İstanbul'da dünyaya geldi.
Lisans eğitimini 1989'da İngiltere'deki York Üniversitesinde tamamlayan Acemoğlu, 1990'da Londra Ekonomi ve Siyasal Bilimler Okulunda (LSE) yüksek lisansını tamamlamasının ardından 1992'de aynı üniversiteden ekonomi alanında doktorasını aldı.
ABD'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) Ekonomi bölümünde profesör olarak görevini sürdüren Acemoğlu, 2005'te ekonomik düşünce ve bilgiye yaptığı katkıdan ötürü John Bates Clark Madalyası'na layık görüldü.
Siyasi ekonomi, ekonomik kalkınma ve ekonomik eşitsizlik üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Acemoğlu, uzun süredir birlikte çalıştığı Simon Johnson ve James Robinson ile çok sayıda makaleye imza attı.
Acemoğlu, Robinson ile "Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri" ve "Dar Koridor", Johnson ile "İktidar ve Teknoloji: Bin Yıllık Mücadele" kitaplarını kaleme aldı.
Ulusların ekonomik ve politik gelişmeleri arasındaki farklılıkların nedenini soruşturan ve devletlerin ekonomik sonuçlarını şekillendirmede kurumların oynadığı role dikkati çeken "Ulusların Düşüşü", akademik çevrelerde ve medyada geniş ilgi gördü.
