İlaç lojistiği, ilacın üretiminden, depolara taşınmasına, depolanmasında, dağıtıma çıkışına, eczanelere ulaştırılmasında ve ihtiyaç sahiplerine teslimine kadar çok özel işlemler yapılması gereken, sıkı kontrollerle yürütülen bir uygulamadır.
İlaç lojistiği sadece ilaçlar için değil tıbbi cihazlar, medikal malzemeler ve sarf malzemeleri için de uygulanmaktadır. Her ilaç uzun araştırmalardan sonra devlet kontrolleri altında geliştirilir ve üretilir. Başlangıçta zor ve masraflı bir deneme, tanıtım sürecinden geçilir.
Ardından talep yaratılması yani ihtiyaç sahiplerine ilaçların reçeteler yazılarak ulaştırılması adımı başlar. İlaç kritik bir üründür ve ancak ihtiyaç olduğunda talep edilmektedir. İlk araştırma maliyetleri ve üretim maliyetleri yüksektir. Raf ömürleri sınırlıdır ve kontrol edilmektedir. Bazı ilaçlar sürekli kullanılmakta ancak bazı ilaçlar ani talep ile temin edilmektedir.
Bu nedenle bulunabilirliği her iki grup için son derece önemlidir. Bulunamadığı zaman insan hayatını ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen ürünler grubuna girmektedir. Bazı ilaçların 18.0-24.0 derece oda sıcaklığında muhafaza edilmesi gerekirken ısı kontrollü daha düşük derecelerde saklanması ve taşınması gereken aşı serum gibi ilaçlar da sözkonusudur. Belli bir süre için orijinal ilaç adı alında üretilirken bu süre sonunda rakip firmalara jenerik ilaç adı altında benzer ilaçların üretim izni verilmektedir. Bunun dışında son günlerde sahte ilaç vakaları ile de karşılaşma olasılığımız vardır. Ülkemizde ilaçlar ithalatçı ve yerli üreticilerden ecza depoları dediğimiz kuruluşlara satılır.
Bu kuruluşlar ise lojistik şirketi ilaçları olası bölge depolarına sevk ederler ve bu bölge depolarından eczanelere her gün birkaç defa servis araçları ile hatta motosikletli kuryeler ile dağıtım yapılır. İlaçlarda barkod uygulamaları bırakılmış ve kare-kod uygulamalarına geçilmiştir. İlaçlar üretimden son kullanımına kadar takip edilmekte ve gerektiğinde geri çağırma işlemleri de kolayca yapılabilmektedir. Depolamalarında ise ısı ve nem kontrollü depolar, tozsuz, çalışanların steril giysilerle çalıştığı çift kapılı (air-lock) depolar kullanılmaktadır. Bu depolara ısı ve nem sürekli olarak kayıt edilmektedir. Bazı ilaçlar için soğuk hava odaları da depoların içine yerleştirilmektedir. Benzer ürünler aynı bölgede depolanmakta, personellerin sürekli eğitimi sağlanmakta, hijyen konusunda denetimler yapılmaktadır.
Depolara gelen ürünler paletlerle gelmekte, paletler açılarak kolilerle sevk edilmektedir. Depolarda atık palet ve koliler kayıt altına alınmakta ve kontrollü olarak imha edilmektedir. Karantina altında olan ürünler ve iade ürünler ayrı kilitli bölümlerde muhafaza edilmektedir. Depolarda FEFO son kullanma tarihi en kısa olanlar ilk defa sevk edilmektedir. Radyoaktif ilaçlar tehlikeli madde kapsamında depolanmakta uyuşturucu ilaçlar kafeslere kilit altında saklanmaktadır.
İlaç lojistiği günümüzde taşıma sırasında gerekli kontrol altına alınmamıştır. Hala bazı şirketler kargo ile ilaç sevk edebilmekte ve ısı kuralları yok sayılmaktadır. Yurtdışında olduğu gibi, sadece ilaç lojistiği yapan, özel depolarda çalışan, taşıma araçlarının ısı kontrollü olduğu lojistik şirketler sözkonusudur. Ülkemizde de bu sistemin kurulması dileğimizdir.
