Günümüzde işletmeler kârlılıklarını artırmak, büyümek, farklı sektörlere girmek gibi çeşitli nedenlerden yabancı ülkelerde iş kurma eğilimindedirler. Uluslararası girişimciler, iş kurmak istedikleri ülkeleri belirlemek için seçtikleri kriterlere dayalı bir dizi enstrüman kullanırken, farklı kuruluşların ve bağımsız grupların düzenli olarak yayınladığı sıralamalara ait endekslerden de faydalanmaktadır. Dolayısıyla farklı kuruluşların veya grupların yayınladığı yine girişimciye fikir vermek adına çeşitli sıralama endeksleri olmakla beraber, ele aldıkları kriterler bakımından da farklılıklar bulunmaktadır.
Dünya Bankası Yabancı Yatırım Danışma Servisi, yatırım yapma konusunda fikir vereceğini düşündüğü bazı sıralama endekslerini girişimcilere önermektedir. Burada bazı önemli sıralama yöntemlerine değineceğim.
* İlk olarak “Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi”ne bakalım. 1995’ten beri kullanılan Ekonomik Özgürlük Endeksi 186 ülkeyi, 4 başlıkta 12 farklı kriter ekseninde değerlendirerek sıralamaktadır. Kriter ana başlıkları ve kriterler şu şekildedir:
1. Hukukun üstünlüğü (mülkiyet hakları, devlet bütünlüğü, yargı etkililiği)
2. Devletin Büyüklüğü (devlet harcamaları, vergi yükü, sağlık harcamaları)
3. Düzenleyici Verimlilik (iş özgürlüğü, emek özgürlüğü, parasal özgürlük)
4. Açık Piyasalar (ticaret özgürlüğü, yatırım özgürlüğü, maddi özgürlük)
Ekonomik Özgürlük Endeksi'nin 2019 raporunda ilk sırada 90.2 puanla Hong Kong yer alırken onu Singapur ve Yeni Zelanda takip etti, Türkiye ise 68'inci oldu.
* Bir diğer sıralama yöntemi, Uluslararası Ülke Risk Rehberi’dir (ICRG). 1980'den beri aylık olarak üretilen ICRG, 140 gelişmiş, gelişmekte olan ve sınırdaki ülkeler için politik, ekonomik ve finansal risk kapsamında sıralama yapmaktadır.
* Milli Gelir ve Satın Alma Gücü Paritesi (PPP) ile de ülkeler ekonomik güçlerindeki gelişmelere göre sıralanmaktadır. PPP, kişi başı GSMH’nin satın alma gücüne uyarlanması ile elde edilmektedir. Ülkeler arasındaki fiyat düzeyinin değişimini ortadan kaldırarak paranın satın alma gücünü ölçme oranıdır. Tüm ülkelerde o ülkenin para cinsinden, aynı sepette yer alan mal ve hizmetlerin satın alınması sonucu ülkelerin paralarının satın alma gücünü ölçmeye dayalı bir endekstir. Dünya Bankası'nın raporuna göre Türkiye, 2018'de 2,37 trilyon dolarlık satın alma gücü paritesiyle dünyanın en büyük 13'üncü büyük ekonomisi olmayı sürdürdü.
* Yolsuzluk Algı Endeksi (CPI) 1993 yılında kurulan Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından ilki 1995 yılında olmak üzere her yıl yayınlanan bir endekstir. Farklı ülkelerdeki kamu sektörüne ait yolsuzluk algılarını ölçmek için geliştirilmiş ve son 20 yılda endeksin ve metodolojinin derlenmesi için kullanılan kaynaklar düzeltilmiş ve standardize edilmiştir. Bu yıl Ocak ayında yayınlanan son rapora göre Danimarka ilk sırada yer alırken Türkiye 78. sırada yer almıştır. Türkiye, G20 ülkeleri değerlendirildiğinde ise Hindistan ile birlikte 12. sırada bulunmaktadır.
* İş Yapma Kolaylığı Endeksi, Dünya Bankası tarafından ilk olarak 2004 yılında ve iş kurulması kapsamında ülkeleri karşılaştırmak için hazırlanan bir endekstir. Endeks, çoğunluğu hukukçulardan oluşan, her ülkedeki uzman veri sağlayanlardan verileri ücretsiz olarak toplamaktadır. 10 ana kriter üzerinden yapılan puanlamaların aritmetik ortalaması alınarak ülkeleri sıralamaktadır. Bu kriterler şunlardır: İşe Başlama, İnşaat İzni Alma, Elektrik Bağlatma, Mülkün Tescili, Azınlık Yatırımcıları Koruma, Kredi Alma, Sözleşmenin İcrası, Sınır Ötesi Ticaret, Vergilerin Ödenmesi, İflasın Çözümü.
İş Yapma Kolaylığı Endeksi özel sektör aktivitelerindeki aşırı düzenlemelerin engellenerek kayıt dışı ekonomiden yasal alana geçişin sağlanması fikrine odaklanmaktadır. Bu sayede, iş dünyası ile ilgili reformları dikkate almaları ve tartışmaları konusunda politikacıları yönlendirmektedir. Kolay anlaşılabilir olması, geniş kitlelere yayılmasını ve farklı kesimlerden (iş dünyası, devlet yetkilileri v.b.) uygulayıcılar tarafından ilgi duyulmasını sağlamaktadır. Ayrıca, ülkelerin diğer ülkelerle kendilerini kıyaslanmasına dayalı olarak gelişime katkı sağlamakta ve gelişmekte olan ülkelerde iş yapma ortamıyla ilgili konular hakkında aynı dili konuşmalarına yardım etmektedir.
2018 biterken yayınlanan İş Yapma Kolaylığı Endeksi’nde (Doing Business Index) Türkiye, 17 basamak yükselme ile 60. sıradan 43’üncülüğe çıkmıştı. 2019 biterken yayınlanan endekste ise 10 sıra daha yükselerek 33. sıraya çıktık. Türkiye böylece 'iş yapma kolaylığında İsviçre, Hollanda, Portekiz ve İtalya gibi ülkeleri geride bıraktı. Bu bir başarıdır. Bunda katkısı olan herkesi tebrik ederiz. Ülkemizin gelişmesi için global rakiplerini tüm alanlarda geçmesi önemli bir hedeftir. Umarız, iş yapma kolaylığını yabancı sabit sermaye yatırımlarındaki artış takip eder.
