Bu haftaki yazıda kırsal kalkınmaya faydası olacağını düşündüğüm ‘bazı ovaların büyük ova koruma alanı olarak belirlenmesi’, kamuoyuna yansıyan şekliyle ‘tarımsal sit alanları’ konusunda kısa bilgiler vereceğim.
İlgili düzenlemeler ovaların korunmasını öngörüyor, peki ova nedir ve neden korunmasına ihtiyaç vardır?
Vadilerle yarılmamış, düz ve geniş topraklara ova denilmektedir. Yüksek veya düşük rakımda olabilirler. Arazi eğimi % 8'den azdır. Birikim ovaları ve aşınım ovaları olarak ikiye ayrılabilirler, birincisi akarsuların ve dalgaların taşıdıkları molozlardan meydana gelmekte, ikincisi akarsuların aşındırması ile meydana gelmektedir. Ovalar, akarsuların taşıdığı alüvyonların birikmesiyle milyarlarca yıl boyunca geçirdiği değişimler sonucunda oluştukları için verimli topraklardır.
Evet. Milyarlarca yılda oluşmuşlardır ve verimlidirler. Ancak, bazı sebeplerden dolayı tarım dışına çıkmaya zorlanmakta ve korunmaya ihtiyaç duymaktadırlar. Kanunda da zaten koruma altına alınacak alanlar, ‘tarımsal üretim potansiyeli yüksek, erezyon, kirlenme, amaç dışı veya yanlış kullanımlar gibi nedenlerle toprak kaybı veya arazi bozulmalarının hızlı geliştiği yerler’ olarak tarif edilmiştir.
Yine korunacak alanlar, illerde Gıda Tarım Ve Hayvancılık Müdürlüğü Tarımsal Alt Yapı ve Arazi Değerlendirme Şube Müdürlüklerinin etkili çalışmaları, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığının yazısı üzerine, bakanlar kurulu kararı ve Cumhurbaşkanının onayıyla koruma altına alınmaktadır.
Söz konusu kararların alınmaya başlaması 2016 yılı sonlarını bulmaktadır. Ancak kararlar 03/07/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı kanununa 2007 ve 2008 yıllarındaki daha küçük düzenlemelerden ve 30/04/2014 tarihli 6537 sayılı kanunla getirilen büyük değişikliklerden sonra gerçekleştirilmiştir. Kanunun, 14. maddesi ‘’Tarımsal üretim potansiyeli yüksek, erozyon, kirlenme, amaç dışı veya yanlış kullanımlar gibi çeşitli nedenlerle toprak kaybı ve arazi bozulmalarının hızlı geliştiği ovalar; kurul veya kurulların görüşü alınarak, Cumhurbaşkanı kararı ile büyük ova koruma alanı olarak belirlenir’’ şeklinde ifade edilmektedir.
İlgili madde kanunda şu şekilde devam etmekte, tarım dışı kullanıma sınırlama getirmektedir;
Büyük ovalardaki koruma ve geliştirme amaçlı tarımsal altyapı projeleri ve arazi kullanım plânları, kurul veya kurulların görüşleri dikkate alınarak, Bakanlık ve valilikler tarafından öncelikle hazırlanır veya hazırlattırılır. Büyük ovalarda bulunan tarım arazileri hiçbir surette amacı dışında kullanılamaz. Ancak alternatif alan bulunmaması, kurul veya kurullarca uygun görüş bildirilmesi şartıyla;
a) Tarımsal amaçlı yapılar,
b) Bakanlık ve talebin ilgili olduğu Bakanlıkça ortaklaşa kamu yararı kararı alınmış faaliyetler,
İçin tarım dışı kullanımlara Bakanlıkça izin verilebilir. Büyük ova koruma alanlarının belirlenmesi ve korunmasına ilişkin usûl ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.
Ovaların koruma altına alınmış alan ilan edilmesi şu aşamalardan geçerek gerçekleşmiştir;
İlk olarak 12/12/2016 tarihinde 2016/9620 sayılı kararla 141 ova, ikinci olarak 13/03/2017 tarihinde 2017/10001 sayılı kararla 51 ova, üçüncü olarak 08/01/2018 tarihinde 2018/11232 sayılı kararla 13 ova, dördüncü olarak 08/01/2018 tarihinde 2018/11338 sayılı kararla 6 ova, beşinci olarak 04/12/2017 tarihinde 2017/11414 sayılı kararla 32 ova, altıncı olarak 23/10/2018 tarihinde 204 sayılı kararla 15 ova, yedinci olarak 21/02/2019 tarihli 774 sayılı kararla 7 ova, toplamda 265 ova büyük ova koruma alanı ilan edilmiştir.
Koruma alanı olarak ilan edilen alan 7 milyon hektarı bulmaktadır. Bu alanların en önemli özelliği daha önce de belirtildiği gibi birinci sınıf kabul edilen kaliteli toprak yapısına sahip olmalarıdır.
Türkiye tarım topraklarının yapısını kısaca hatırlatacak olursak;
Türkiye’nin Asya ve Avrupa kıtalarında toprakları bulunmakta ve biyolojik farklılıklara neden olan birçok ekolojik bölgeye sahiptir. Türkiye’nin toplam tarım arazisi miktarı 38.380.000 hektardır. Bunun 15.574.000 (%40,58) hektarı ekilen tahıl arazisi, 4.050.000 (%10,55) hektarı nadasa bırakılan tahıl arazisi, 804.000 (%2,10) hektarı sebze arazisi, 5.000 hektarı süs bitkileri arazisi, 3.229.000 (%8,41) hektarı meyveler ve içecek ve baharat bitkileri alanı, 14.617.000 (%38,09) hektarı çayır ve mera arazisinden oluşmaktadır. Türkiye’nin ayrıca 22.343.000 hektar orman alanı vardır.
Tüm bu istatistiklere bakınca, topraklarımızın çok azının koruma altında olduğu, Türkiye’nin korunması gerekli çok daha fazla ovası, tarım toprağı olduğu açıkça görülmektedir.
Bu yazıda değinemediğim ancak oldukça önemli olduğunu düşündüğüm, Tarım arazilerinin toplulaştırılmasıyla ilgili uzun süredir yapılan düzenlemeler ve miras yoluyla arazi bölünmesinin önüne geçilmesiyle ilgili yapılan yine ekonomik bütünlüğü dikkate alan çalışmalar var, topluma yansıyan adıyla tarımsal sit alanlarıyla ilgili çalışmaları bu ikisiyle beraber yürütmek gerekmektedir. Yoksa yapılan iş iyi olsa dahi etkinliği zarar görebilir.
Tarımsal sit alanlarına giden süreçle ilgili kanunda değişiklik yapıldığından bahsettim, ancak konuya çok giremedim. Konuya özel ilgi duyanların, Doç. Dr. Ş. Barış Özçelik hocanın 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nda 6537 Sayılı Kanun’la Yapılan Değişiklikler ve Değerlendirilmesi isimli çalışmasını okumalarını öneririm.
1 http://www.silivrihurhaber.com/buyuk-ova-koruma-alani-ilani-ne-demek-62023.html
2 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/20140515-1.htm
3 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050719-2.htm
4 ÖZÇELİK B Ş (2015). 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nda 6537 Sayılı Kanun’la Yapılan Değişiklikler ve Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIX, Y. 2015, Sa. 1.
5 AKSOY E vd. (2015). 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Yasasının Değerlendirilmesi. TMMOB Ziraat Mühendisliği Odası. Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-1. 12-16 Ocak 2015 Ankara.
6 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171209-3.htm
7 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170121M1.pdf
8 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/06/20170602-1.pdf
9 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180316-3.pdf
10 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180317-2.pdf
11 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180331-1.pdf
12 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/10/20181025-4.pdf
13 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/02/20190222-9.pdf
15 http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=kategorist
16 https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Organik-Tarim/Istatistikler
https://www.turkiye.gov.tr/gtvh-tarim-arazilerinin-tarim-disina-cikabilmesi-uygunluk-sorgulamasi
https://emlakkulisi.com/guncel/buyuk-ova-projesi-nedir/1487343
